- هنگامی که داخل دندان دچار عفونت و آسیب میشود، باید دندان تحت درمانی به نام عصب کشی دندان یا درمان ریشه قرار بگیرد.
محفظه داخل دندان که حاوی رگهای خونی و عصب ها است پالپ نام دارد. در صورتی که پالپ دندان به هر دلیلی آسیب ببیند و دچار التهاب و عفونت شود، تنها راه درمان و نجات دندان تخلیه محفظه پالپ است که در طی آن تمامی محفظه پالپ از نوک مجرای ریشه تا بالا باید تخلیه، پاک سازی، ضد عفونی و سپس پر شود.
مراحل و جزئیات عصب کشی دندان
مرحله اول: ایزوله کردن دندان با گذاشتن ورقه لاستیکی در دهان
ابتدا دهان بی حس شده و سپس دندانپزشک با استفاده از یک ورقه لاستیکی به نام رابر دم، دندان را از محیط دهان جدا و ایزوله میکند. سپس محل دندان در این ورقه لاستیکی که در بیشتر موارد از لاتکس ساخته شده است، سوراخ میشود تا دندان از آن بیرون بزند در حالی که بقیه دندانها و دهان در پشت آن قرار دارند.
به این ترتیب از رسیدن جریان بزاق به دندان تحت درمان جلوگیری میشود.
اهمیت ایزوله کردن دندان در درمانهای دندانپزشکی
یکی از مهمترین اهداف عصب کشی، آلودگی زدایی از دندان است و از طرفی دندان باید خشک و تمیز بماند. از آنجایی که بزاق حاوی باکتری و ذرات دیگر است، رابر دم به عنوان یک سد در مقابل بزاق عمل میکند تا آلودگیها و ذرات داخل آن به دندان نرسند.
قرار دادن رابر دم بخشی از مراقبتهای استاندارد در عصب کشی است و حتما باید انجام شود. اگر در درمان شما از رابر دم استفاده نشده است از دندانپزشک علت آن را بپرسید.
مرحله دوم: ایجاد سوراخ در تاج دندان
دندانپزشک برای شروع درمان باید به محفظه پالپ داخل دندان دسترسی داشته باشد بنابراین باید تاج دندان سوراخ شود. به این مرحله ایجاد سوراخ دسترسی گفته میشود.
دندانپزشک با استفاده از دریل دندانپزشکی سوراخی ایجاد میکند که تا محفظه پالپ ادامه دارد. از طریق این سوراخ درمان انجام میشود. در مورد دندانهای عقبی، سوراخ دسترسی در سطح جونده ایجاد میشود و در دندانهای جلویی این سوراخ در سطح پشتی دندان ایجاد میگردد.
هنگام ایجاد سوراخ دسترسی، دندانپزشک تمامی مواد پوسیده دندان را نیز برمیدارد و بخشهای شکننده یا لق دندان یا پر شدگی را جدا میکند.
در این زمان دهان بی حس است، رابر دم در دهان قرار دارد و همه چیز برای شروع درمان آماده است. همان طور که پیش تر گفته شد بی حسی دندان اختلال قابل توجهی در حس فشار ایجاد نمیکند بنابراین هنگام دریل کردن لرزش دریل دندانپزشکی را کاملا احساس میکنید. اما این احساس خفیف بوده و دردی همراه آن نیست.
در صورتی که در هر مرحله ای در درمان، احساس درد داشتید با اشاره دندانپزشک را متوجه کنید، چرا که اصلا نباید دردی احساس کنید. دندانپزشک بی حسی بیشتری استفاده میکند.
استفاده از میکروسکوپ جراحی
پس از این که دندانپزشک به داخل دندان راه یافت، در درمان استاندارد، کف محفظه با استفاده از میکروسکوپ جراحی پالپ معاینه میشود. این ابزار به دندانپزشک در شناسایی تمامی مجرای ریشه دندان کمک میکند تا بتواند تمامی مجراهای فرعی و ریز را که با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیست، نیز پیدا کند.
استفاده از میکروسکوپ احتمال این که دندانپزشک تمامی مجرای ریشه را پیدا کرده و تحت درمان قرار دهد افزایش میدهد بنابراین احتمال موفقیت درمان بیشتر میشود.
به ویژه در مواردی که انتظار می‌رود مجراهای بسیار ریزی در ریشه وجود دارد و باید شناسایی شود مانند دندانهای آسیاب بزرگ، دندانهای آسیاب کوچک، دندانهای جلویی فک پایین و دندان‌هایی که مجرای ریشه و پالپ کلسیتی شده دارند ، میکروسکپ اهمیت بیشتری دارد.
با این حال باید توجه داشته باشید که این ابزارها و تجهیزات مدرن هزینه درمان را نیز افزایش می‌دهند و غالباً دندانپزشک عمومی چنین ابزارهایی در اختیار ندارد.
مرحله سوم: اندازه گیری طول دندان
هدف دندانپزشک درمان تمامی طول مجرای ریشه دندان است نه فراتر از آن. انجام این کار نه تنها بخش مهمی از فرآیند درمانی به شمار می‌آید بلکه در به حداقل رساندن درد پس از عمل و جلوگیری از شکست درمان نیز کمک می‌نماید.
دندانپزشک برای این منظور باید طول هر یک از مجراهای ریشه دندان را اندازه گیری نماید. این اندازه معمولاً حدود نیم میلی‌متر می‌باشد.
روش اندازه‌گیری طول مجرای ریشه دندان چگونه است؟
دو روش برای این کار وجود دارد:
الف- عکس پرتوی ایکس
روش مرسوم و سنتی این کار استفاده از عکس پرتوی ایکس پس از قرار دادن فایل در داخل مجرای ریشه می‌باشد. فایل یک ابزار دستی شبیه یخ شکن است که تیغه انعطاف پذیری دارد تا در داخل مجرای ریشه قرار بگیرد بدون این که به آن آسیبی وارد کند. از آنجایی که فایلهای مورد استفاده برای مجرای ریشه، فلزی هستند به وضوح در عکس پرتوی ایکس قابل شناسایی هستند. با خواندن علائم حکاکی شده روی فایل میتوان طول مجرای ریشه و کل دندان را اندازه گیری کرد. از عکس پرتوی ایکس برای تایید موقعیت درست فایل در دندان استفاده میشود تا اطمینان حاصل شود فایل تمامی طول مجرا را پیموده و به نوک ریشه رسیده است.
ب- روش الکترونیکی
در سال‌های اخیر اندازه‌گیری طول دندانهای با استفاده از وسیله های الکترونیکی رایج شده است.
دندانپزشک یکی از سیمهای دستگاه را به فایل داخل دندان وصل میکند و سیم دوم را در سطح داخلی لب بیمار قرار میدهد تا مدار الکتریکی کاملی برقرار شود. هنگامی که دندانپزشک آن را داخل مجرای ریشه فرو می‌برد دستگاه تغییراتی در مقاومت الکتریکی نشان میدهد و از آنجایی که ناحیه مجرای ریشه دندان عایق است، هر چه نوک فایل به بافتهای رسانایی که در پیرامون ریشه قرار دارند نزدیکتر میشود تغییر مقاومت بیشتر میشود. صدای بوق یا نمایشگر دستگاه نشان دهنده رسیدن فایل به انتهای کانال (نوک ریشه) می باشد.
توجه داشته باشید که اندازه گیری طول بر اساس شماره های حک شده بر روی فایل انجام میشود. دستگاه الکترونیکی تنها نشان میدهد چه زمانی فایل به نوک ریشه رسیده و تمام طول ریشه را پیموده است.
روش ترکیبی – برای یک دندان ممکن است از چند روش اندازه گیری استفاده شود. هر یک از مجراهای ریشه باید به صورت جداگانه طولشان اندازه گیری شود.
در صورتی که از عکس پرتوی ایکس برای اندازه گیری استفاده شود باید دندانپزشک رابر دم را باز کند تا فیلم یا حسگر را بتواند در مجاورت دندان قرار دهد و عکس بگیرد و سپس دوباره رابر دم را روی دهان بگذارد. با دستگاه الکترونیکی تمامی فرایند تنها ظرف کمتر از یک دقیقه انجام میشود و شما اصلا چیزی احساس نمیکنید.
مرحله چهارم: پاک سازی و شکل دهی مجرای ریشه دندان
در مرحله تمیز کاری دندان ، بافتهای عصبی زنده یا مرده برداشته میشود و باکتری‌ها از بین رفته و به طور کلی تمامی ذرات و سموم داخل دندان تخلیه و پاک سازی میشود. پس از آن مجرای ریشه دندان تراشیده و شکل دهی شده و بزرگ‌تر میشود تا اطمینان حاصل شود تمامی دیواره عاری از هر گونه آلودگی و باکتری است. شکل دهی دیواره های مجرای ریشه به نحوی انجام میشود که شکل مجرا برای پر کردن ایده آل باشد.
در این مرحله دندانپزشک تلاش میکند با وجود تراشیدن و گشاد کردن مجرای ریشه، ساختار سالم باقی مانده دندان تا حد ممکن دست نخورده بماند و بخش زیادی از آن برداشته نشود تا یک پارچگی دندان به مخاطره نیفتد.
بیشتر این مرحله با کمک فایل هایی با اندازه های مختلف انجام میشود. فایلهای دندانپزشکی نوک تیزی دارند و سطح بدنه آنها زبر است. در واقع این ابزار سوهان استوانه ای مینیاتوری محسوب میشود. دندانپزشک فایل را در داخل دندان با حرکات رفت و برگشتی و چرخشی تکان میدهد. به این ترتیب دیوارهای داخل دندان تراشیده و تمیز میشوند.
این حرکات با فایل‌هایی با اندازه های مختلف انجام میشود. معمولاً حداقل شش فایل که هر یک قطر بزرگ‌تری از قبلی دارد، مورد استفاده قرار می‌گیرد. ترتیب استفاده از فایل‌ها از قطر کوچک‌تر به قطر بزرگ‌تر است تا به تدریج مجرای ریشه گشادتر شود.
از آنجایی که برخی از آلودگی‌های داخل دندان، در دیواره مجرای ریشه فرو رفته اند با استفاده از فایل‌ها و فرایند بزرگ کردن مجرای ریشه کاملاً تمیز و پاک سازی میشوند.
حداقل برخی از فایلهای مورد استفاده به صورت دستی استفاده میشود اما ممکن است به کمک دریل دندانپزشکی مخصوصی نیز از آنها استفاده شود که حرکات مورد نظر را به صورت اتوماتیک انجام دهد. امروزه این وسیله های اندودنسی معمولاً با فایلهای مخصوص ساخته شده از آلیاژ نیکل تیتانیم مورد استفاده قرار می‌گیرند که ماهیت بسیار انعطاف پذیر دارند و خیلی سریع تر از گذشته مجرای ریشه دندان را تمیز و پاک سازی میکنند.
یکی از مراحل مهم پاک سازی و شکل‌دهی مجرای ریشه، شست و شوی محفظه پالپ است. دندانپزشک باید به صورت مرتب فضای داخل دندان را بشوید تا تمامی ذرات و آلودگیها از آن خارج شوند. محلولهای متفاوت ممکن است برای این منظور استفاده شود که متداولترین آنها هیپوکلریت سدیم است. یکی از فواید این محصول، خاصیت ضد عفونی کننده آن است.
مرحله پنجم: پر کردن دندان
اکنون فضای خالی دندان آماده پر کردن است. در برخی موارد دندانپزشک بلافاصله پس از پاک سازی دندان، آن را با مواد مخصوصی پر میکند و در برخی موارد دیگر ممکن است دندانپزشک صلاح ببیند یک هفته منتظر بماند تا در صورتی که همه چیز به خوبی پیش برود دندان پر شود.
در صورتی که روش دوم انتخاب شود دندانپزشک باید مواد پر کننده موقتی در داخل دندان قرار دهد تا جلوی ورود آلودگیها به داخل دندان گرفته شود.
مواد پر کننده داخل دندان در عصب کشی
متداولترین ماده پر کننده دندان در عصب کشی، مواد پلاستیکی مانندی به نام گاتاپرچا است. گاتاپرچا در اشکال مخروطی با اندازه های مختلف (که اندازه های آن کاملاً منطبق بر اندازه فایلهای دندانپزشکی است) استفاده میشود.
برای پر کردن دندان ابتدا یک مخروط گاتاپرچا در داخل مجرای ریشه قرار می‌گیرد. اولین مخروط گاتاپرچا اهمیت زیادی دارد چرا که باید تمامی طول مجرای ریشه را طی نموده و به نوک ریشه دندان برسد. سپس مخروطهای دیگر اضافه میشود تا زمانی که تمامی مجرا کاملاً پر شود.
به منظور پر کردن یکدست و کامل دندان، مواد مهر و موم کننده به گاتاپرچا اضافه میشود. مواد مهر و موم کننده معمولاً خمیر رقیقی است که پیش از قرار دادن مخروط گاتاپرچا در داخل مجرا، به آن آغشته میشود. همچنین ممکن است پیش از پر کردن دندان با گاتاپرچا، خمیر به داخل مجرای ریشه تزریق شود. این کار برای این است که تمامی حفرات باقی مانده در داخل دندان، بین مخروطها یا بین مخروط و دیواره پر شود.
دندانپزشک ممکن است گاتاپرچا را با تماس با وسیله ای داغ، نرم کند. به این صورت مواد قابلیت فشرده شدن و متراکم شدن پیدا میکنند و با شکل داخل دندان بهتر منطبق میشوند. یک روش دیگر این است که گاتاپرچا با تفنگ در داخل دندان قرار داده شود. این روش شبیه تفنگ چسب حرارتی است و یک لوله جامد از گاتاپرچا در داخل تفنگ گرم و ذوب میشود و سپس در داخل دندان متراکم و فشرده میگردد.
مرحله ششم: پر کننده موقتی
پس از این که دندانپزشک دندان را پر کرد، نوعی پر کننده موقتی بر روی تاج آن قرار میدهد. با این کار سوراخ دسترسی که در تاج ایجاد شده بود، بسته و مهر و موم میگردد. در این مرحله، کار عصب کشی تمام شود.
مرحله هفتم: ترمیم دندان
اگر چه در اینجا فرایند عصب کشی به اتمام رسیده است، اما دندان هنوز کار دارد. برای تقویت ساختار آسیب دیده دندان و همچنین برای این که دوباره بتوانید با این دندان عصب کشی شده غذا بجوید باید ترمیمی مانند روکش دندان، بر روی آن قرار دهید. انتخاب نوع ترمیم بستگی به شرایط دارد. ترمیم ممکن است بلافاصله پس از عصب کشی و یا مدتی بعد از آن روی دندان قرار بگیرد.